Nəsimi

Müdirimlə dava edib işdən qovulandan sonra demək olar ki həyat məğlubiyyətləri ard-arda gəlirdi. İşsiz olmaq qəribə bir şeydir. Hətta evdə doğma anan da qabağına yeməyi minnətlə qoyur. Dostların səndən qaçır ki, birdən görüşəndə siqaretlərin çox çəkərsən. Sevdiyin qadın isə...

Eyni günlər davam edirdi.  Çiskinli bir mart səhəri yuxudan oyanıb anamın iynəli sözlərin eşitməməkdən ötrü kostyumu geyinib, qalstuku bağlayıb iş axtarmaq adıyla bir başa Rasimin çayxanasına yollandım. Çox gözəl insandır Rasim. Bircə dəfə göz vursam bilir ki, pulum yoxdur. Heç adımı qara dəftərə də yazmayıb. Bu dəfə də elə oldu. Səhər olmasına rəğmən insanla dolu olan çayxanada televizorun önünəki boş masada oturub Rasim oradan  müəllimə bir çay deyib , pultu əlimə alaraq maraqlı veriliş axtararkən bir də gördüm hansısa kanalda Nəsimi filmi gedir. Şəmsin əli qolu bağlı və Nəsimiya baxaraq “vəsf et məni şair” deyirdi, Nəsimi isə əvəzində “vəsf zamanı deyil Afət, səni bu hüsnü camalu bu kamal ilə görüb, qorxdular həqq deməyə, döndülər insan dedilər” cavabını verən səhnə idi. Elə bu an əyni olduqca nimdaş, arıq, hündürboy, üzü Qobustanın şoran torpaqları kimi cadar, yaşlı qarayanız bir kişi “əslində bu belə olmayıb” deyərək dərindən köks ötürdü. Ondan tarixçi yoxsa ədəbiyyatçı olduğunu soruşanda “ bunları öz gözlərimlə görmüşəm” dedi. Təbii ki, dəli olduğunu düşünmüşdüm. Elə bu an isti çay gəldiyi üçün həmin o qocanı da çaya dəvət edib və çayı süzüb qabağına qoyanda , kinayə ilə ,deyəsən 1400 il öncədən gəlmisən ay əmi dedim. O isə - ondan daha əvvəlki zamanlardan gəlmişəm deyərək gözlərini filmdən ayırmırdı.  Rasim Balayevi göstərərək ,vallah bu Nəsimiyə oxşamır, Nəsimi uzunsifət amma olduqca nurlu insan idi. Gözlərinə baxanda hər kəs onun sehrinə düşərdi. Bunun üzündə isə yorğunluq və əzab var. Nəsimi isə ən pis anlarında belə gülümsəyərdi, təbəssümünü kimsədən əsirgəməzdi deyərək stəkandan çayı qurtumladı. Gözlərmizin önündə dəli olmuş Xaçmazlı şair Mehman, dəfələrlə kosmosa gedib gəlməsindən, yadplanetli qadınla evlənib Yupiterdəki ailəsindən o qədər danışmışdı ki, bu dəlinin də xəyal dünyası məni valeh etmişdi. Öz-özümə dəlilər dahidir fikri ilə razılaşırdım bu qocanı dinlədikcə.  O isə durmadan danışır və ara bir maraqlıdırmı deyə soruşur, daha sonra yenə davam edirdi.

Hər şey 1369-cu ildən başlayır əslində. Şamaxılı Seyid Məhəmmədin evində bir nur dünyaya gəldi. Adını Əli qoydular bu nurun. Qeyri adiydi uşaqlığı da. Gəzməyi də yeməyi də, ilk sözlərini seçib deməyi də fərqli idi. Bu uşağı görən hər kəs onun fərqli olduğunu anlayırdı. Həmin vaxt Şamaxı da sayılıb seçilən şəhərlərdən idi. Bir şeir , bir musiqi gecələri vardı ki . Hər kəs o qıvrımsaç Güneymini dinləməyi özünə fəxr bilərdi. Məhz bu yerdə qoca dərindən köks ötürdü və gözlərini televizordan çəkib pəncərəyə dikərək uzaqlara baxıb, hələ də səsi qulaqlarımdadı deyib davam etdi.  Bədahətən rübai deyən Möhsün isə şeirləri ilə hər kəsi sevməyə məcbur edərdi. Hamı o ağ bədənli Güneymini görməyə gedərkən Əli aya, ulduza baxmağa gedərdi. Fikirləri ilə gənclik illərindən hamını heyrətə salardı. Məhz buna görə də Şamaxının ən dahi müəllimlərindən , ustadlarından olan Nəimi , bir gün onu yanına çağırdı və dedi: Səndəki bu nur bir nemət olduğu kimi həm də bir yükdür oğul. Sənin məqsədin bu nuru digər insanlara ötürmək və yer kürəsini nura qərq etməkdir. Sən bunun üçün yaranmısan.

 Özünü anlamaqda həmişə çətinlik çəkən, mən kiməm, mən bu dünyaya niyə gəlmişəm deyən Əli ilk dəfə idi rahatlıq tapırdı. Buna görə də Nəiminin qulluğuna girərək  tez bir zamanda onun ən etibarlı müridi oldu. Əlinin ilk eşqi məhz müəllimi Nəimi idi. Uğrunda canından keçəcək qədər sevirdi deyə, daha da yaxın olmaqçun Nəiminin qızı ilə evləndi. Bir dəfə söhbət edərkən bir şey dedi. Qəribə bir haldayam. Yoldaşıma olan sevgim atasından qaynaqlanır. O üzdən sevirəm onu. Bu şeir isə yoldaşına yazdığı ilk şeiriydi:

Allahu Əkbər ey sənəm, hüsnündə heyran olmuşam,

Qövsi quzehdir qaşların , yayına qurban olmuşam.

Üzün ol cənnət gülü, boyun həqiqət sərvidir,

Eşqində mən  bülbül kimi, aləmdə dəstan olmuşam.

Əvvəl cəmi bu sətirlər vardı. Ardını isə illər sonra yazdı bu şeirin. Onda artıq o Əli yox Nəsimi idi.

1386-cı  ildə ölkəni qara xəbər bürüdü. Topal Teymurun bu ölkəyə yürüşü başlamışdı. Çox qansız adam idi. bilirsənmi oğul, Teymurun bəd olmasını biz əvvəldən lap o doğulandan bilirdik. Əbcəd hesablamaları ilə bilirdik ki , bu insan qaniçən olacaq. Məhz o qaniçənə qarşı hürufilər mübarizə aparırdı. Daha sonra Qara Yusif, Cəlairilər də bizə qoşuldu. Nəimi hər yerdə müharibə, qan əleyhinə danışırdı deyə Əmir Teymur onu tutaraq parçaladı. Nəsimi də bundan sonra gizlənmək üçün Əlincəyə pənah apardı. İlk dəfə əyninə zireh geymişdi deyə Nəsimi adını müvəqqəti kənara qoyub yenidən Seyid Əli adını götürmüşdü. O topal (Teymur) biləndə ki, Nəsimi Əlincədədir , ordunu göndərir ki, gedin Nəsimini diri tutub gətirin. Düz 13 il Nəsimi o qalada yaşayır. Ara bir oradan gizlin çıxıb Kərbəlaya, Bağdada və Hələbə gedib müridləri ilə görüşüb dərs deyər və yenidən qalaya qayıdardı. Düz 13 il o topal, Əlincəni tuta bilmədi. Ordu ordu dalında gələrdi. Sel kimi hücum edərdilər, elə oxlar atardılar ki, günəş görünməzdi, amma, yenə də bir əsgərə heç nə olmazdı. Çünki orada Nəsimi vardı. Hətta bir gün dözə bilməyib özü də Hindistandan bir başa Əlincəyə gəlir. O vaxt Nəsimi ilə birlikdə qaladan onun o ağ çadırına baxardıq. Məğlub qayıdan sərkərdələrini necə bişirdiyini görərdik. Məğlub qayıdan əsgərləri kabab edib mancanaqla qalaya tullayanda Nəsimiylə birlikdə dəfn edərdik onları. Nə illah edirdi yenə də tuta bilmirdi Əlincəni.

-         Amma Əlincə tutulur axı.

Hə. O vaxt Əlincəyə iki insan başçılıq edərdi. Xacə Covhər və Əmir Altun. Xacə bir gün ibnəlik edir. Neçə vaxtdır qadınsız olduğuna görə nəfsinə hakim dura bilmir və gənc mehtəri otağına aparır. Bu hadisəni bilən kimi Nəsimi bərk sarsır. Elə küsür ki. Mən burada qala bilmərəm deyib gecə ilə çıxanda, Əmir Altun , mən və Əbu İshaq da  onunla birlikdə qaladan çıxırıq. Məhz Nəsiminin nuru  Əlincədən gedəndən sonra o topal , qalanı tuta bilir. Əmir Altun da öz ailəsini götürüb gedir, biz üçümüz isə Hələbə gedərkən yolda özbəklər tərəfindən tutulub topalın hüzuruna aparılırıq.

Nəsimini gəldiyini bilən Teymur elə sevinib , elə bayram edirdi ki, bütün əsirləri azad etdi və  bütün vergiləri bir illik ləğv etdi. Sevinci az sürmədi. Elə ki Nəsimini uzaqdan gördü, titrəməyə başladı. Nəsiminin o sərt, məğrur baxışları önündə dözə bilməyib qorxudan çadırına girir. Elə ölüm fərmanın da çadırdan verir. Bizim ikimizə yəni ki mənimlə Əbu İshaqa yüz şallaq , Nəsimiyə isə ölənəcən şallaq cəzası kəsir. Əbu İshaq şallaqlara dözə bilmir və ciyərləri partlayaraq haqqa qovuşur. Mən isə gördüyün kimi sağam. Nəsimiyə isə bir dənə də olsa şallaq vura bilmədilər. Kim əlinə qırmancı götürdüsə əli daşa döndü. Kim əlini qırmanca uzatdısa əli tutuldu. O topal isə bunu görüb  qorxudan Nəsimini buraxır və əmr edir ki, bir daha kimsə ona yaxın durmasın. O ya şərin özüdür ya da allahın ən sevimli quludur ki, ona heç nə olmur deyərək Nəsimiyə əbədi yol açır.

-         Bəs nəyə görə Miranşah onu öldürür?

Danışacam. Hamısın danışacam deyərək, qoca , əlində tutduğu stəkanı yenidən çayla doldurdu.

            Bilirsənmi oğul məhz bu hadisədən sonra Nəsimi xeyli qapandı özünə. Niyə o adamların əlləri daşa döndü, kim idi onu qoruyan, bu qüdrət onun özündənmi doğurdu yoxsa başqa bir şey var idi deyə xeyli düşünürdü.  Bir il bu fikirlərlə dolandı. Hamıdan uzaqlaşdı. Yenidən özünü axtara-axtara gedib Mənsur Həllacın davamçısı olan Bəşir Tovhidi ilə tanış olur Məkkədə. Bu tanışlıq onu xeyli dəyişir və Nəsimi kamil insan fəlsəfəsinə daxil olur. Özünü kamilləşdirməkdən ötrü xeyli işlər görür. O dərəcədə kamilliyə yüksəlir ki, Kəbənin yanındakı o qara daşı bir işarətlə havaya qaldırıb yanına gətirir və o daşla söhbət edir. Nəsimi geri qayıdanda artıq tam fərqli idi. Həyat yoldaşına Əli kimi  yazdığı şeirin ardını Nəsimi kimi tamamlayır.

Kövni məkandan keçmişəm, məni şərabın içmişəm,

Cananə üzün görmüşəm, başdan ayaq can olmuşam.

Dəvi mənəm , qazi mənəm, münkir mənəm, razi mənəm,

Dağı mənəm, yazı mənəm, mən külli dövran olmuşam.

Sufi mənəm, safi mənəm, kafi mənəm, şafi mənəm,

Ərni mənəm, heyran mənəm, dərd ilə dərman olmuşam.

Zahid mənəm , abid mənəm, asi mənəm, fasiq mənəm,

Mömin mənəm, kafir mənəm, mən külli insan olmuşam.

Uçmaq ilə rizvan mənəm, damu ilə niran mənəm,

Danə ilə nadan mənəm, həm inü həm an olmuşam.

Gəh çıxmışam İsa kimi, çərx üstünə oturmuşam,

Gəh varmışam Yusif kimi, Misirdə sultan olmuşam.

Sərrafi bəhri qüdrətəm, yaquti kani vəhdətəm,

Şimdi Nəsimiyəm, bu gün xak ilə yeksan olmuşam.

Nəsimi kamilliyə çatmışdı. Keçmişdən gələcəyə gedir, istədiyi insanın bədənində təcəlla edə bilirdi. Çünki o artıq vəhdəti anlamışdı. Bir gün mənə kölgədə sərinlənən bir iti göstərib dedi ki, bayaq bu itdə təcəlla etmişdim ki onun gözündən dünyaya baxa bilim. Sən demə bu itlər o qədər saf o qədər sevgi ilə baxırlarmış. Kaş biz insanlar da bu itlər qədər saf ola bilsəydik. Mən Nəsimini bundan sonra daha da dəli kimi sevməyə başladım və ona yalvardım ki, məni müridliyə qəbul etsin. O isə mənə bunları dedi: Mən sənin də, başqalarının da yoluna bir işığam .Çalış o işığı qəlbində qoru ki , məndən sonra azmayasan. Min müəllim də ola xeyri olmaz. Sən olmaq istədiyin insansan. Kim olduğunu özün gözəl bilirsən və kim olacağını da. Sən sadəcə işıqı qoru.

Qapısında yatar , qapısında durardım Nəsiminin. Addımından geri qalmazdım. Hara gedərdisə onunla gedər və dediklərini yazardım. Bir gün də Təbrizə getmişdik. Meydanda onunla addımlarkən bir də gördüm Nəsimi durdu. Heykəl kimi dondu sanki. Sakitcə mən gördüyümü sən də görürsənmi deyə soruşdu məndən. Mən isə ətrafda insanlardan başqa heçnə görmürdüm. Həmişə ağır-ağır gəzən o Nəsimi ilk dəfə idi yeyin addımlarla hərəkət edirdi o gün. Mən də onun ardınca Təbrizin dar küçələrindən  keçib gedirdim. Onun hara və nəyə tələsdiyini bilməzkən , birdən Nəsimi uca səslə dilləndi:

Üzünü məndən nihan etmək dilərsən etməgil,

Gözlərim yaşın rəvan etmək dilərsən etməgil.

Bərgi nəsrin üzrə müşkin zülfüni sən dağıdıb,

Aşiqi bixaniman etmək dilərsən, etməgil.

Qoymuşam eşqində mən kövni məkanın varını,

Can nədir kim, qəsdi can etmək dilərsən, etməgil.

Kimləsə danışırdı , amma, onun gördüyünü mən görə bilmirdim. Daha sonra isə geri qayıtdıq. Yol boyu bir kəlimə də olsa danışmadı. Hovuz başına çatdıqda isə sərinlənmək üçün əl-üzünü hovuzda yuyub elə kənarındaca əyləşdi. Bir müddət də susduqdan sonra dözə bilməyib az öncə ondan kiminlə danışdığını soruşanda bir cavab verdi. Tanrı ilə. Ustad, Musa Turi Sinada tanrını görə bilmədi, peyğəmbər meraca çıxdı yenə tanrını görə  bilmədi, sənmi Təbrizdə tanrını görüb onunla danışdın? Elə isə de görək tanrı nəyə oxşayırdı? O isə sakitcə tanrı qadın idi dedi. Mən isə bunun küfr olduğunu ,onun ya dəli ya da azmış olduğunu düşünərkən qəlbimdəkiləri oxuyub üzümə baxaraq, küfr deyil ey dili qafil , bəlkə sən də görərsən dedi. Tam olaraq qərarsız halda ikən birdən qeyri adi bir ətir bürüdü məni. O ətirdən bihuş olmuşdum. Elə bir ətir idi ki, onu insan oğlu yarada bilməzdi. Elə bu an qeybdən səs gəldi: Mən burdayam ey bəndəm. Səni yaradan yanındadır. Öz yaratdığını görməyə gələrkən sən də bu şərəfə nail oldun. Heyrətdən əsərkən mən də onu gördüm. Qara çarşablı qadın idi. mən danışa bilmirdim. Dilim lal olmuşdu. Hərəkət edə bilmirdim. Bədənim donmuşdu. Həyatım boyu Nəsimidən valehedici birin görməzkən , onun qarşısında ərimişdim. O tanrı idi. yeri göyü yaradan tanrı. Nəsimi mənə baxaraq dedi: tanrının iki sifəti var. Biri kişi sifətidir, biri isə qadın. Qadın sifətiylə tanrı , sevgisindən  dünyanı yaratdı, dünyaya can verdi. Kişi sifəti ilə o dünyanı cəzalandırır və cəhənnəmi günü-gündən genişləndirir. Tanrının qadın siması sevgidir, kişi siması ölüm. O üzdən bura sevgi siması ilə gəlib. Mən donub qalmışdım. Bir də diqqət edəndə gördüm ki, hər şey və hər kəs donub. Zaman donub. Hovuzun ortasında fəvvarə də donub. Fışqıran damcıları havada asılı qalıb. Yalnız onunla tanrı hərəkət edirdi. Onlar getdilər. Günlər keçəndən sonra Nəsimi tək qayıtdı və o gələn kimi zaman özünə gəldi. Damcılar hovuza töküldü. Əlində ağaç parçasıyla qaçan uşaq ayaqlarını hərəkətə gətirdi. Nə olduğunu anlamırdım. Nəsimi isə mənə baxıb , sadəcə səbr et dedi. Mən də səbrlə olan bitəni izləyirdim.

Günlər keçir, aylar dolanır, illər ötürdü. Nəsimi tanrı ilə tez- tez görüşərdi. Adətən aşiq öz məşuqunun ayağına gedərdi amma məşuq gəlirdi burada öz aşiqinə.  Sonradan anladım  hər şeyi. Tanrı öz yaratdığına aşiq olmuşdu. Tanrı öz yaratdığına elə aşiq olmuşdu ki onun üçün insan cildinə girib aramıza gəlmişdi. Söhbətlərinin birində də məhz belə oldu. O Nəsimiyə baxaraq istəyirsənmi kim olduğumu elan edim hər kəsə deyə soruşanda Nəsimi onda bu cavabı verir:

Səni bu hüsnü camalu bu kamal ilə görüb,

Qorxdular həqq deməyə döndülər insan dedilər. 

Bu sözlərin mənası böyük idi oğul. Nəsimi gələcəyi gördüyü üçün dediki kimsə inanan deyil. Bu zavallılar tanrını kişi cildində görür , nur kimi düşünür. Səni qəbul etməzlər.

Onlar həqiqətən bir-birilərini aşiqlə məşuq kimi sevirdi. Sadəcə fərq ondaydı ki, tanrı Nəsimini təkəbbürlə sevirdi, Nəsimi isə bəşəri eşq ilə yanaşırdı. İlk dəfəydi belə hal baş verirdi bəşər tarixində. Ən son söhbətləri də yadımdadır.Hələbdə idik. Yenə də zaman dayandı və tanrı gəldi. Nəsimiyə onunla birlikdə getməsini əmr etdi. Səni mən yaratmışam, mənim də olmalısan deyəndə Nəsimi soruşdu: Bəs bu insanlar kimindir?

-         Mənim.

Onları niyə aparmırsan yanına?

-         Sən gəl, yanımda tək sən ol, mən sənə aşiqəm Nəsimi.

Sən bəşər övladından kamillik tələb edərkən , bu təkəbbür nədir? Təkəbbür kamilliyə yaraşarmı heç? Sən sevginin özüsən amma qəddarsan. Niyə insanlara düz yolu göstərmirsən, niyə bu həyatı öz başına buraxırsan?

-         Mən hər kəsə ağıl və azad iradə vermişəm. Kamil insanlar öz ağlı ilə mənə çatacaq. Cahillər isə o iradədən öz nəfslərinə görə istifadə edib günahlarına görə cəzalanacaq.

Axı o cahilləri də sən yaratmısan. Axı onlar yaranmadan öncə sən gözəl bilirdin bu insanlar hansı addımı atacaq, günah yoxsa savab edəcək, sənə yoxsa nəfsə yönələcək. Bunları bilirdin axı. Bilə-bilə nədən yaradırsan? Cəza vermək üçünmü?

Bax oğul, tanrı burada susdu və Nəsimiyə dedi: Kimsə mənə bu cür üsyan etməmişdi amma sən etdin. Sənə görə qürurumdan vaz keçib yanına gəldim bu zavallı insan cildində. Sən isə mənə qarşı çıxdın. Onda Nəsimi də bu beyti deyir:

Gər səni sevdim dəlitək üsyanım oldun mənim,

Sevgimi əlimdə şəmşir eyliyib gəldim sənə.

Həqiqətən elə idi. Nəsimi sevgisini əlində qılınc etmişdi. Həm o gözəlliyin qarşısında əriyib yox olmuşdu, hər cümləsində o tanrını mədh edirdi həm də tanrının təkəbbürü ilə barışa bilməyib  insanlıq adına ona qarşı çıxırdı. Üsyan edirdi. Üsyan edirdi ki , bəşər övladı azad olsun , bəşər övladı xoşbəxt olsun. Kimsə bunu etməzdi. Nəsimi özünü bununla fəda etdi. Son olaraq tanrı Nəsimiyə dediki ey dili-qafil, bax səmaya. İkimiz də səmaya baxarkən bir şeyi gördük. Ay ilə günəş birlikdə parıldayıb birləşdi və anidən yox oldular. Sonra tanrı Nəsimiyə baxaraq dedi: Ay da günəş də mənim əmrimə tabe ikən sən məndən gedirsən. Elə isə sən də mənim kişi simamı görəcək və əzabları bu dünyada dadacaqsan.

Bu sözləri deyib yox oldu tanrı. Elə həmin gün də Hələb hakimi Yaşbəkin casusları Nəsimini ələ keçirdi. əslində kimsə onu axtarmırdı, sadəcə bir deyib oldu hər şey. Tanrı qisas alırdı. Nəsimini hamının gözləri önündə soydular. Günəş o zaman batdı insanlıq üçün .

-         Soyularkən Ağrımaz qəzəlin deyib eləmi?

Xeyr onu mən yazmışam Nəsimin şəninə . Nəsimi soyularkən əzab çəkirdi və tanrı ilə danışırdı. Onun son sözləri belə idi:

İstədin, sərpa soyulmuş bir bədən mehman olur,

Aşiq öz məşuquna bu küll üçün qurban olur.

Nəsimi külli aləm üçün qurban getdi. Sevgisinə də insanlıq üçün boyun əymədi. Kimsə o cür fədakarlığı edə bilməzdi və bundan sonra da Nəsimi kimi biri olan deyil.

Nəsimi son nəfəsini verəndə tanrı necə ah nalə etdisə hamı bu səsi eşitdi. Həmin gün qan ağladı yer göy. Elə o gündən sonra da tanrı öz səhvin anladı və təkəbbüründən vaz keçib insanlar arasına gəldi. Bir daha o səmaya qayıtmadı. Hələ də buradadır. Mən də məhz onu axtarmaq üçün gəlmişəm. Harada bir Nəsimi adlı uşaq dünyaya gələrsə tanrı da orada olar. Bir azdan burada bir uşaq doğulacaq , adı da Nəsimi olacaq deyə ümidlə gəlmişəm ki, bəlkə tanrını görə bildim.

Qoca danışdıqca mən həm heyrət edirdim ki dəlidən çıxan sözlərə bax, həm də inanırdım . Elə o üzdən də yenə də gülümsəyərək soruşdumki ay əmi bəs sən kimsən?

-         Bəziləri mənə Kaşşey deyər, bəzilər isə müqəddəs Xızr. Mən isə bütün ailəsinin, nəslinin necə qocalıb öldüyünü görən, onları öz çiynində məzara aparan bədbaxt qocayam.  Və bu qocanın səndən bir xahişi var. Əgər evlənsən və oğlun olsa adını Nəsimi qoyarsan.

Qoca bu sözləri deməyi ilə bir anda yoxa çıxdı. Az öncə əlində tutduğu stəkan isə havadan asılı qalmışdı. Mən isə bu günəcən ancaq bir şey haqqında düşünürəm. Bunlar həqiqətdir yoxsa xəyal?